دکتر کبری امیدفر عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان سخران مدعو در وبینار تخصصی گروه سنسور و بیوسنسور دانشکده فناوریهای نوین دانشگاه تربیت مدرس که در شهریور ماه سال جاری برگزار شد، شرکت داشت.

ایشان  در این وبینار بعد از صحبت های مقدماتی در مورد ویروس کووید-19 و انواع روشهای تشخیصی این عفونت  ویروسی در موردپروژه ای که با دانشجوی دکتری خود در این زمینه انجام داده بودند با عنوان "طراحی تست تشخیص آنتی بادیهای اختصاصی علیه SARA-COV-2 بر پایه Lateral Flow Immunoassay" صحبت کردند.

گزیده ای از سخزانی ایشان در ذیل ارائه شده است.

دکتر امیدفر گفتند سه روش عمده جهت شناسایی این عفونت ویروسی وجود دارد که به ترتیب به آنها اشاره می شود:

*سنجش مولکولیRNA ویروسی SARS-CoV-2

• Real-time reverse transcriptase polymerase chain reaction (RT-PCR): RT-PCR روش استاندارد جهت تشخیصRNA  ویروس است، حساسیت معمول RT-PCR بین 500-1000 نسخه  RNA ویروس در یک میلی لیترنمونه است. زمان انجام این تست طولانی بوده و احتیاج به پرسنل مجرب و لوازم آزمایشگاهی پیشرفته دارد.

• روش های Isothermal nucleic  acid amplification که مانندPCR  است، قطعه ای از ژنوم ویروس را تکثیر میکنند. سرعت این روش از RT-PCR بیشتر است زیرا شامل چرخه های مکررگرم و سرد کننده نمونه نیست. این تکنیک ها در یک دمای ثابت انجام میشوند.

سنجش سریع مولکولی RNA ویروسی میتواند به صورت point of care (بخش اورژانس،بالین بیمار) درکمتراز 30 دقیقه وبدون نیاز به آزمایشگاه انجام شود. چندین شرکت مانند Cepheid و Abbott  دستگاههای مبتنی بر این روش را به بازار عرضه کرده اند. 

• تستهای تشخیص سریع SHERLOCK : این تست نیز بر پایه  تشخیصRNA  ویروس است که با lateral flow test (LFT) ادغام شده است. تستی بسیار حساس بوده که قادر به شناسایی 100 کپی از ژنوم ویروس در بزاق می باشد.  بااستفاده از روش خوانش lateral flow test (LFT)، نتیجه آزمون در 70 دقیقه و با استفاده از روش خوانش فلورسانس، نتیجه آزمون در 40 دقیقه قابل ارزیابی است.

* سنجش مولکولی آنتی ژن ویروسیSARS-CoV-2

در اینگونه روشهاپروتئینهای سطح ویروس شناسایی میشوند.  

• Enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA)،chemiluminescent-linked immunosorbent  assay(CLISA )،fluorescent-linked immunosorbent assay (FLISA)  و  lateral flow test (LFT) (سریع) از انواع آن می باشند. این نوع سنجش ها ممکن است در مقایسه با RT-PCR معمولی حساسیت کمتری داشته و واکنش متقابل با ویروس های کرونا داشته باشند.

کمپانی BD تستهایی برای تشخیص SARS-CoV-2 درمدت 15 دقیقه به بازار عرضه کرده است، که از بزاق به عنوان نمونه استفاده میشود و جزء تستهای سریع است. این تست، ساده تر و ارزانتر، امابا دقت کمتر از PCR موجود در بازاراست و میتواند درآزمایشگاهها یا در مراکز مراقبت از بیمار مورد استفاده قرارگیرد.

*سنجشهای مبتنی بر تشخیص آنتی بادیهای اختصاصی علیه پروتئینهای ویروس

تشخیص آنتی بادیها میتواند هم برای تشخیص بیماری وهم به جهت بررسیهای اپیدمیولوژیک مورد استفاده قرار گیرد. از ELISA ،CLISA ،FLISA و LFT برای تشخیص آنتی بادی درعفونت ویروس کرونا استفاده شده است. سنجش های سرولوژیکی مبتنی برتشخیص IgM،IgGوIgA برای تشخیص موارد حاد درهفته اول بیماری مفید نیستند. آزمایشهای آنتی بادی نشان میدهد که چه تعداد از افراد جامعه به این بیماری مبتلا شده اند، ازجمله کسانی که علائم آنها جزئی بوده و یا بدون علامت بوده اند. میزان دقیق مرگ و میر بیماری و سطح ایمنی ایجاد شده درجمعیت را میتوان با استفاده از نتایج این آزمایش تعیین کرد. با اینحال، مدت زمان و اثربخشی این پاسخ ایمنی هنوز مشخص نیست.

در این سخنرانی دکتر امیدفر هم چنین در مورد پروژه ای که با دانشجوی دکتری خود در این زمینه انجام داده بودند، نیز صحبت کرد. به گفته ایشان این روش یک تست کیفی Lateral Flow Immunoassay برای تشخیص هم زمان آنتی بادی IgM و IgG ضد SARS-CoV-2 در نمونه های سرم، پلاسما یا خون است. نتیجه سنجش را میتوان در طی 10-15 دقیقه خواند و این تست میتواند یک روش مقرون به صرفه برای کمک به تشخیص COVID-19 باشد.

وی در ادامه افزود ، نوار تست طراحی شده در این پژوهش شامل آنتی ژن نوترکیب SARS-CoV-2 متصل به نانوذرات طلا است. هنگامی که یک نمونه به پد نمونه یا چاهک کاست اضافه میشود، هر IgM و IgG موجود در نمونه به آنتی ژن کونژوگه متصل میشود و کمپلکس های آنتی بادی-آنتی ژن ویروس کرونا را تشکیل میدهد. این کمپلکس به طور جانبی در امتداد غشا به منطقه تست منتقل میشود. در منطقه تست، آنتی بادی ضد IgM و IgG انسانی بر روی غشا تثبیت شده اند. اینها هرگونه کمپلکس IgM و IgG و آنتی ژن کونژوگه به نانوذره طلا را که تشکیل شده است را گرفته و در نتیجه در صورت حضور آنتی بادی اختصاصی علیه پروتئینهای ویروس در خون خطوط رنگی در منطقه تستها به وجود می آیند. به عنوان یک کنترل داخلی، همیشه یک خط رنگی در منطقه خط کنترل ایجاد میشود، که نشان می دهد نمونه و بافر اضافه شده دارای حجم مناسب هستند وتست به درستی انجام شده است.

در نهایت ایشان گفتند همانطورکه بیان شد تاکنون سه گروه تست تشخیصی جهت این عفونت  ویروسی ارائه شده است. هر کدام از تستها مزایا و معایب خود را دارد. بسته به مرحله(stage) بیماری ترکیبی از تستها جهت تشخیص بیماری میتواند کمک کننده باشد.